sobota, 22 sierpnia 2015

Ironia romantyczna



Ironia romantyczna: wypracowana w obrębie niemieckiego romantyzmu koncepcja postawy artysty wobec świata, zakładająca wyższość tworzącej jednostki nad społeczeństwem i twórczej fantazji nad rzeczywistością. 

Jako zasada literacka wyrażała dominację artysty poprzez igranie przyjętymi konwencjami literackimi, swobodę łączenia skłóconych estetycznie i etycznie pierwiastków: tragicznych i komicznych,  wzniosłych i niskich, realistycznych i cudownych, literackich i ludowych, moralistycznych i libertyńskich.

Ironia romantyczna znalazła silny wyraz w twórczości G. Byrona, A. Musseta, J.P. Richtera, L. Tiecka,  Novalisa, H. Heinego, A. Puszkina, J. Słowackiego, C. Norwida.

Parabaza - w komedii staroattyckiej wypowiedź skierowana wprost do publiczności. W szerszym sensie przez parabazę rozumie się wszelki apel autora utworu literackiego adresowany do społeczności odbiorców.

Permanentna parabaza ( Schleglowska ) - prezentuje twórcę jako pisarza wolnego, niezależnego od tematu dzieła. Parabaza będąca, wedle Schlegla, ciągłym, ustawicznym przypominaniem, że autor czuwa, by nie pozwolić czytelnikowi poddać się choć na chwilę czarowi samego dzieła, była strukturą bardzo pojemną, a jako idea - łączyła w sobie funkcje prologu, wypowiedzi do publiczności, prywatnego listu, recepty włączonej w dzieło, objaśniającej, jak trzeba je czytać, na co zwracać uwagę, komu ufać, czemu się dziwić, a czemu się nie dziwić.

Ironia romantyczna wykształcona przez filozofię i estetykę niemieckiego romantyzmu ( F. Schlegel, J. G. Fichte, F.W. Schelling, F. Solger ) koncepcja postawy artysty wobec świata, charakteryzująca się absolutną przewagą czynnika podmiotowego nad przedmiotowym, subiektywnego nad obiektywnym, Ja nad nie-ja, snu nad jawą, twórczej fantazji nad rzeczywistością.

Traktowanie twórczości jako gry ujawniającej przeciwieństwa rządzące bytem i sztuką, a pozwalającej na uzyskanie wobec nich dystansu. 

Eksponowanie dominacji artysty nad dziełem , a bohatera nad światem przedstawionym.

Tradycją permanentnej parabazy jest komedia Arystofanesa. Źródłem parabazy jest literatura satyryczna, która poprzez czytelną aluzję prowadziła do podważenia autonomiczności świata przedstawionego czyniąc zeń pretekst do osiągnięcia pozaartystycznego celu. Błazny, wesołki postaci alegoryczne, rezonerzy, którzy należąc do świata przedstawionego biorą go w ironiczny cudzysłów. 

Parabaza jest metodą rozbicia tworzącej się całości dzieła, a przez to rozbija całość na fragmenty, na różnych poziomach struktury literackiej, które czynią zeń rzeczywistość dialektyczną i transcendentną.

Objawia dwoistość autora: tego, który pisze i tego, który pisząc, nazywa siebie kimś innym. Istota kreująca różna od istoty refleksyjnej. Polega na uwydatnieniu różnic pomiędzy natchnionym, twórczym i działającym "ja", a refleksyjnym, rozbijającym to, co budowane, świadomym celu podmiotem.

Poemat dygresyjny nie miał wzorca, wynalazł go Byron. Utwór jest skonstruowany przez rozmaite maski autora/narratora: raz jest tym, który opowiada, kiedy indziej tym, który to opowiadanie komentuje. Raz przedstawia się nam autor trzymający pióro w ręce, innym razem jakaś jego mówiąca do nas maska.

Strategia ironiczna - pretekstowe traktowanie tematu refleksji, fabuły, narratora i narracji.

Parabaza u Słowackiego i Norwida - dzięki niej ulegał podkreśleniu fikcjonalny charakter świata przedstawionego, fabuła zyskiwała rangę pretekstową, zaś autor, w porozumieniu z czytelnikiem prezentował siebie jako efekt artystycznej autokreacji. 

Estetyka fragmentu.

Ironiczność Don Juana wiąże się z odwróceniem proporcji między fabułą, a dygresją, bohaterem utworu traktowanym pretekstowo, a bohaterem zbiorowym osadzonym w dygresjach.

Ludwika Bernatowicza/Historia podróży i osobliwych zdarzeń Maurycego-Augusta hrabi Beniowskiego, inspiracją dla Beniowskiego Słowackiego.

Parabaza/ dygresja, aluzja, usprawiedliwienie sztuki w stylu retro, szyderstwem ku przeciwnikom na widowni, np. Pokój,  Żaby, Arystofanesa.

Permanentna parabaza to interpretacja klasycznej parabazy.

PARABAZA interpretowana była jako szydercze wobec mythos/opowieści zwierciadło, dzięki któremu mogła ujawnić się prawda uporczywie skrywana przez działające postaci, np. u Machiavellego, celem umoralnienia czytelnika.

Według Schlegla permanentna parabaza rodzi się tam, gdzie idee i realność wchodzą we wzajemny związek. Schlegel wciąż dążył do tego, by czytelnika zaskakiwać, zadziwiać.

Wolność uzyskano dzięki swobodnej grze rzeczywistością i ideami - TRANSCENDENTALNA BŁAZENADA

Ironia romantyczna - ciągła gra pomiędzy iluzją i deziluzją.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz